მაკრო- და მიკროელემენტების მნიშვნელობა მცენარეთა ცხოვრებაში

ნებისმიერი ცოცხალი ორგანიზმის მსგავსად, მცენარეებსაც სჭირდება სწორი კვება სრულყოფილი ზრდისა და განვითარებისთვის. ამაში მათ ეხმარება სხვადასხვა ქიმიური ელემენტები, რომლებსაც მცენარე ნიადაგიდან იღებს. ისინი იყოფა მაკრო- და მიკროელემენტებად, და თითოეული მათგანი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მცენარეთა ფიზიოლოგიურ პროცესებში. კონკრეტულად რა როლს, ამ სტატიაში განვიხილავთ.

მაკროელემენტები არის ძირითადი ქიმიური ნაერთები, რომლებიც მცენარეებს დიდი რაოდენობით სჭირდება ნორმალური ფუნქციონირებისა და ზრდისთვის. ეს ელემენტები ასრულებს საკვანძო ფუნქციებს სასიცოცხლო პროცესებში: ფოტოსინთეზში, სუნთქვაში, ცილებისა და ნახშირწყლების სინთეზში. თითოეული მათგანი მნიშვნელოვანია მცენარეთა სრულყოფილი ზრდისთვის, ხოლო მათ დეფიციტს ან სიჭარბეს შეუძლია სერიოზული გავლენა იქონიოს კულტურების მოსავლიანობასა და ჯანმრთელობაზე.

აზოტი შედის ცილების, ნუკლეინის მჟავებისა და ფოტოსინთეზის უზრუნველმყოფელი ქლოროფილის შემადგენლობაში. აზოტის მიერ ამოქმედებული მეტაბოლური პროცესები უზრუნველყოფს კულტურებს საჭირო ენერგიით და ასტიმულირებს ფოთლებისა და ღეროების ზრდას, რის წყალობითაც მცენარე აქტიურად ზრდის მწვანე მასას, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მისი განვითარების ადრეულ ეტაპებზე.

ნიადაგში აზოტის ნაკლებობისას მცენარეები უფრო ნელა იზრდება, ქლოროფილის ნაკლებობის გამო ფოთლები ფერმკრთალი ან მოყვითალო ხდება, რაც, თავის მხრივ, გავლენას ახდენს ფოტოსინთეზის პროცესზე. ჭარბმა აზოტმა შეიძლება გამოიწვიოს მწვანე მასის სწრაფი ზრდა ყვავილებისა და ფესვების განვითარების საზიანოდ. ეს კი მოსავლიანობის შემცირების საფრთხეს წარმოშობს, განსაკუთრებით მსხმოიარე კულტურებში. ჭარბ აზოტს შეუძლია გაზარდოს მცენარეთა მოწყვლადობა დაავადებებისა და მავნებლების მიმართ.

ფოსფორი წარმოადგენს ენერგეტიკული ცვლის საკვანძო ელემენტს, რომელიც მონაწილეობს უჯრედებისთვის ენერგიის მთავარი წყაროს - ატფ-ის (ადენოზინტრიფოსფატის) სინთეზის პროცესში. ეს მაკროელემენტი საჭიროა უჯრედების გაყოფისა და ქსოვილის ნორმალური განვითარებისა და ზრდისთვის, განსაკუთრებით მცენარის სასიცოცხლო ციკლის ადრეულ ეტაპებზე. გარდა ამისა, ფოსფორი:

• ხელს უწყობს ფესვთა სისტემის გაძლიერებას, აუმჯობესებს მის უნარს, შეიწოვოს წყალი და სხვა საკვები ნივთიერებები ნიადაგიდან;
• აქტიურად მონაწილეობს ნაყოფისა და თესლის ფორმირებაში, ზრდის მათ ხარისხსა და რაოდენობას.

მიუხედავად იმისა, რომ ფოსფორი იშვიათად გამოირეცხება ნიადაგიდან, მისი ხელმისაწვდომობა შეიძლება შეიზღუდოს ნიადაგის არასწორი pH-ის ან არასაკმარისი აერაციის გამო. ფოსფორის დეფიციტი იწვევს ზრდის შენელებას, ფესვთა სისტემის სუსტ განვითარებასა და ყვავილობის შეფერხებას. ფოთლებს შეიძლება ჰქონდეს მოლურჯო-მომწვანო ელფერი ან, უფრო მძიმე შემთხვევებში, მოწითალო-იისფერი შეფერილობა.

კალიუმი ერთდროულად ასრულებს რამდენიმე მნიშვნელოვან ფუნქციას:

• ხელს უწყობს ოსმოსური წნევის შენარჩუნებას უჯრედებში, რაც ეხმარება მცენარეებს უკეთ აითვისონ წყალი გრუნტიდან და შეინარჩუნონ მშრალ პერიოდში. შედეგად, კულტურები უფრო მდგრადი ხდება გვალვით, ყინვისა და ინფექციით გამოწვეული სტრესების მიმართ;
• მონაწილეობს ცილების, ნახშირწყლების და სხვა ორგანული ნივთიერებების სინთეზში;
• არეგულირებს ფოთლის ფირფიტებზე ბაგეების (სტომების) გახსნა-დახურვას, აკონტროლებს წყლის აორთქლებასა და ნახშირორჟანგის შეწოვას, რაც პირდაპირ გავლენას ახდენს ფოტოსინთეზის ეფექტიანობაზე;
• აუმჯობესებს შაქრებისა და საკვები ნივთიერებების ტრანსპორტირებას მცენარის შიგნით, ხელს უწყობს ძლიერი ფესვთა სისტემის ფორმირებას.

კალიუმის დეფიციტის დროს მცენარეები განიცდიან შენელებულ ზრდას, ფოთლების კიდეების გაყვითლებას და დახვევას. ფოთლები მშრალი და მტვრევადი ხდება, ფესვები კი - სუსტი. ასევე ქვეითდება კულტურების მდგრადობა დაავადებებისა და არახელსაყრელი პირობების მიმართ, რაც გავლენას ახდენს მცენარეთა მოსავლიანობაზე და ზოგად მდგომარეობაზე. ჭარბი კალიუმი ასევე საშიშია, რადგან ართულებს სხვა მნიშვნელოვანი ელემენტების, როგორიცაა კალციუმი და მაგნიუმი, ათვისებას.

რკინა ხელს უწყობს ქლოროფილის სინთეზს, თუმცა თავად არ შედის მის შემადგენლობაში. რკინა ჩართულია მცენარეების სუნთქვის პროცესებში, გავლენას ახდენს მეტაბოლიზმზე და მიტოქონდრიაში ელექტრონების ტრანსპორტირებაზე. რკინა ასევე მნიშვნელოვანია უჯრედებში ჟანგბადის გადატანაზე პასუხისმგებელი ცილების ფორმირებისთვის. ეს ელემენტი ააქტიურებს ფერმენტებს, რომლებიც უზრუნველყოფს სინათლის ენერგიის გარდაქმნას მცენარეთა ზრდისთვის აუცილებელ ქიმიურ ენერგიად.

რკინის დეფიციტი პროვოცირებს ფოთლებში ქლოროფილის დონის კანონზომიერ შემცირებას და იწვევს ახალი ფოთლების გაყვითლებას ძარღვების მწვანე ფერის შენარჩუნებით - რკინადეფიციტური ქლოროზის დამახასიათებელი სიმპტომები. ჭარბი რკინა, თუმცა იშვიათია, შეიძლება ხელი შეუშალოს სხვა ელემენტების შეწოვას, როგორიცაა ფოსფორი და მაგნიუმი.

მაგნიუმი ასევე აუცილებელია ფოტოსინთეზის პროცესისთვის. მის გარეშე მცენარეებს არ შეუძლია ქლოროფილის სინთეზირება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი არ შთანთქავს სინათლეს და ვერ გარდაქმნის მას საკვებ ნივთიერებებად. მაგნიუმი ასევე ააქტიურებს მცენარეთა ენერგეტიკულ პროცესებში ჩართულ ბევრ ფერმენტს:

• უზრუნველყოფს ფოსფატების ტრანსპორტირებას ორგანიზმში, რაც მნიშვნელოვანია ატფ-ის სინთეზისა და გამოყენებისთვის;
• ხელს უწყობს უჯრედების გაყოფისა და ზრდის პროცესების რეგულირებას;
• მონაწილეობს ნახშირწყლებისა და ცილების მეტაბოლიზმში.

მაგნიუმის დეფიციტის დროს მცენარეებში აღინიშნება ფოთლების გაყვითლება, განსაკუთრებით ძარღვებს შორის (ინტერვენური ქლოროზი), და მათი ნაადრევი ცვენა. ეს ყველაზე ხშირად გვხვდება ძველ ფოთლებზე, რადგან მცენარეებს გადააქვს მაგნიუმი ახალ ქსოვილებში მათი ზრდის მხარდასაჭერად.

გოგირდის ერთ-ერთი მთავარი ფუნქციაა მისი მონაწილეობა ქლოროფილის წარმოქმნაში. გოგირდი ეხმარება მცენარეებს ფოტოსინთეზის პროცესის ეფექტიანად განხორციელებაში მზის ენერგიის საკვებ ნივთიერებებად გარდაქმნით. გოგირდი ასევე შედის უჯრედების მშენებლობასა და მეტაბოლურ პროცესებში მონაწილე ამინომჟავებისა (ცისტეინი და მეთიონინი) და ცილების შემადგენლობაში. გოგირდი საჭიროა მცენარეებში მეტაბოლიზმის მარეგულირებელი ფერმენტებისა და კოფერმენტების სინთეზისთვის. ამის წყალობით მცენარეები უფრო მდგრადი ხდება გვალვის, დაბალი ტემპერატურისა და პათოგენური ბაქტერიების მიმართ.

გოგირდის დეფიციტი შეიძლება გამოვლინდეს მცენარეების შენელებული ზრდის, ახალი ფოთლების გაყვითლებისა და მცენარეების ზოგადი სისუსტის სახით.

თუ მაკროელემენტებს მცენარეები დიდი მოცულობით მოიხმარს, მიკროელემენტებით მცენარეთა დამატებითი კვება გაცილებით მცირე დოზებით ხდება. მიკროელემენტების ნაკლებობამ შეიძლება სერიოზულად იმოქმედოს მცენარეთა ჯანმრთელობაზე. მათი დეფიციტი ვლინდება ზრდის დარღვევისა და დასუსტებული იმუნიტეტის სახით. დეფიციტის ნიშნები დამოკიდებულია კონკრეტულ ელემენტზე, მაგრამ ისინი ყოველთვის უარყოფითად მოქმედებს კულტურების ზოგად მდგომარეობაზე.

მიკროელემენტების დროული გამოყენება ხელს უწყობს მცენარეთა ჯანმრთელობის შენარჩუნებას და ზრდის მოსავლიანობას. მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ მათი კონცენტრაციის მცირე რყევებმაც კი შეიძლება გავლენა მოახდინოს შედეგზე, ამიტომ მიკროელემენტები უნდა იყოს წარმოდგენილი ნიადაგსა და მცენარეებში დაბალანსებული დოზებით.

კალციუმი აუცილებელია კულტურების უჯრედის კედლების სტრუქტურისა და ფუნქციის შესანარჩუნებლად. კალციუმი უზრუნველყოფს უჯრედის მემბრანების სიმტკიცეს და მათ შეღწევადობას, აუცილებელია უჯრედების გაყოფისთვის და ასევე ხელს უწყობს მათ მდგრადობას გვალვისა და პათოგენების მიმართ. კალციუმის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქციაა მისი მონაწილეობა მცენარეთა შიგნით სიგნალების გადაცემაში, რაც მათ ეხმარება გარემო პირობების ცვლილებებთან ადაპტირებაში.

კალციუმის ნაკლებობისას მცენარეები განიცდიან ზრდის პრობლემებს, განსაკუთრებით ახალ ნაწილებში. ფოთლების წვერები იწყებს გაშრობას, ხოლო ფესვები სუსტდება და ნაკლებად განვითარდება, წარმოიქმნება პრობლემები ნაყოფის წარმოქმნასთან და მათ ხარისხთან დაკავშირებით.

მანგანუმი ასევე აუცილებელია ფოტოსინთეზისთვის და მრავალი ფერმენტული პროცესის გასააქტიურებლად: ეს ელემენტი ეხმარება მცენარეებს მზის შუქის ეფექტიანად ათვისებასა და მისი ზრდისთვის საჭირო ენერგიად გარდაქმნაში. მანგანუმი მონაწილეობს ჟანგვა-აღდგენით რეაქციებში, რომლებიც უზრუნველყოფს ნახშირწყლების, ცილებისა და სხვა ორგანული ნივთიერებების ცვლას.

მანგანუმს უჭირს მცენარეში მოძრაობა, ხოლო მისი დეფიციტი ყველაზე ხშირად ქლოროზის სახით ვლინდება. ხეხილის კულტურებში მანგანუმის დეფიციტმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს ნაყოფის ხარისხზე და შეამციროს მოსავლიანობა.

თუთია საჭიროა ზრდის ჰორმონების - აუქსინების სინთეზისთვის, რომლებიც აუცილებელია ახალი უჯრედების ფორმირებისთვის, ფესვთა სისტემის განვითარებისთვის და ყლორტების გაზრდისთვის. თუთია გავლენას ახდენს მცენარეებში მიმდინარე ფერმენტულ პროცესებზე, ფორმირებს ცილებს და მონაწილეობს მეტაბოლური პროცესების რეგულირებაში. თუთია ასევე ხელს უწყობს მცენარეთა მსხმოიარობას და ზოგად განვითარებას.

თუთიის დეფიციტის ნიშნები ყველაზე ხშირად გამოვლინდება ახალ ფოთლებზე ქლოროზის, დეფორმაციებისა და მათი ზომის შემცირების სახით. ფოთლის ფირფიტა შეიძლება დავიწროვდეს, დანაოჭდეს ან მიიღოს არასწორი ფორმა. თუთიის დეფიციტი უარყოფითად მოქმედებს მცენარეთა ყვავილობასა და მსხმოიარებაზე.

სპილენძი სასიცოცხლო მიკროელემენტია მცენარეებისთვის, რომელიც:

• მონაწილეობს ფერმენტულ რეაქციებში, რომლებიც მცენარეებში გავლენას ახდენს სუნთქვასა და ცილების სინთეზზე;
• გავლენას ახდენს ლიგნინის წარმოქმნაზე - ნივთიერების, რომელიც სიმტკიცეს სძენს უჯრედის კედლებს და მცენარეს უფრო გამძლეს ხდის მექანიკური დაზიანებისა და ინფექციების მიმართ;
• მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მცენარეთა ანტიოქსიდანტურ დაცვაში, ეხმარება მათ ჟანგვის სტრესთან გამკლავებაში;
• მონაწილეობს ფოტოსინთეზის პროცესში, ააქტიურებს ფერმენტებს, რომლებიც უზრუნველყოფს მცენარეთა უჯრედებში ქლოროფილის და ჟანგბადის ცვლის წარმოქმნას.

სპილენძის დეფიციტის ნიშნები ვლინდება ახალი ფოთლების გაყვითლებისა და დაჭკნობის, ყლორტების შესუსტებისა და მცენარის ზოგადი სიმჭკნარის სახით. სპილენძის დეფიციტი ასევე მოქმედებს ყვავილობაზე, ამცირებს ყვავილების რაოდენობასა და ხარისხს. ჭარბი სპილენძი ტოქსიკურია მცენარეებისთვის: ანელებს კულტურის ზრდას და აზიანებს ფესვთა სისტემას.

ბორი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს უჯრედების დაყოფისა და რეპროდუქციული ორგანოების განვითარების პროცესებში, ამიტომ კრიტიკულად აუცილებელია მცენარეებისთვის, რომელთა გაშენება ნაყოფისა და თესლის მისაღებად ხდება. ბორი საჭიროა უჯრედის კედლების ფორმირებისთვის და მათი სიმტკიცის შესანარჩუნებლად. ბორი არის შაქრებისა და სხვა საკვები ნივთიერებების მცენარის შიგნით გადაცემის მექანიზმის ნაწილი, რის წყალობითაც უზრუნველყოფილია ფესვთა სისტემის ზრდა და ახალი ქსოვილების განვითარება.

ბორის დეფიციტი ჩვეულებრივ ვლინდება ახალი ყლორტების ზრდის შეფერხების, ფესვებისა და ფოთლების დეფორმაციის სახით, ასევე ღრუ ან განუვითარებელი ნაყოფის წარმოქმნით.

მოლიბდენი მონაწილეობს ფერმენტულ პროცესებში, რომლებიც გარდაქმნის აზოტს მცენარეებისთვის ხელმისაწვდომ ფორმაში, ასევე ამინმჟავების სინთეზში. მოლიბდენი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია პარკოსანი კულტურებისთვის, რადგან ხელს უწყობს აზოტის ფიქსაციას, აუმჯობესებს ცილების ხარისხს და მცენარის საერთო კვებას.

მოლიბდენის ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს აზოტის შიმშილი, რაც იწვევს მცენარის ზრდის შენელებას, ფოთლები კი ფერმკრთალი ან ჭრელი ხდება.

აშკარაა, რომ მაკრო- და მიკროელემენტები სასიცოცხლო როლს თამაშობს მცენარეთა სრულფასოვანი ზრდისა და განვითარების უზრუნველსაყოფად. მაკროელემენტები მნიშვნელოვანი რაოდენობით აუცილებელია ძირითადი ფიზიოლოგიური პროცესების მხარდასაჭერად: ცილების სინთეზისთვის, ფოტოსინთეზისთვის, ნახშირწყლების ცვლისთვის და საკვები ნივთიერებების ტრანსპორტირებისთვის. მიკროელემენტები კი, პირიქით, საჭიროა უფრო მცირე დოზებით, მაგრამ ისინი ასევე შეუცვლელია მცენარეთა ნორმალური ფუნქციონირებისთვის, რადგან მონაწილეობს ფერმენტულ რეაქციებში, უჯრედების დაყოფასა და რეპროდუქციული ორგანოების ფორმირებაში.

ძალიან მნიშვნელოვანია ყველა ელემენტის ბალანსის დაცვა, რადგან ერთის სიჭარბემ შეიძლება გამოიწვიოს მეორის დეფიციტი. მაგალითად, ჭარბ კალიუმს შეუძლია ხელი შეუშალოს მაგნიუმის ათვისებას, ხოლო ჭარბ სპილენძს შეუძლია ტოქსიკური ზემოქმედების მოხდენა მცენარეზე. დაუბალანსებელი კვება გამოიწვევს ნიადაგის მდგომარეობის გაუარესებას, მოსავლიანობის შემცირებას და მცენარეების დასუსტებას, რაც მათ უფრო მოწყვლადს გახდის დაავადებისა და სტრესის მიმართ.

მცენარის სასუქებში შემავალი მაკრო- და მიკროელემენტები ხელს შეუწყობს მათი ჯანმრთელობის შენარჩუნებას. კომპანია Bonaplant-ი წარმოგიდგენთ მწარმოებლისგან სასუქების ფართო არჩევანს, რომლებიც შემუშავებულია მცენარეთა ყველა საჭიროების გათვალისწინებით. ჩვენი პროდუქცია შეიცავს საკვები ნივთიერებების დაბალანსებულ დოზებს, რაც ხელს უწყობს მცენარეთა კვების გაუმჯობესებას, მათი იმუნიტეტის გაძლიერებასა და მოსავლიანობის გაზრდას.